• hasiera
• Artikuluak
• unax-eta-manex-izenak

Artikuluak

Unax eta Manex izenak

Antonio Sorarrain

Manex Sorarrain eta Unax Garmendia

Unax

Aizu, Unax izenak ba al du itzulpenik? Zer esan nai du Unax izenak?, galdetu zidan Unax Garmendia Aranagaren amak.

Unax au Gorka Garmendia eta Nerea Aranagaren seme zarrena da. Azpeitian jaio zan 2003.eko apirillaren 20an. Nerea Aranaga Arrasateko Bastida akademian Informatika-irakasle zala ezagutu nuan. Andik puska batera posta elektronikoa biali nion eta, besteak beste, au gogoratzen nion: “esan nizun saiatuko nitzala itz orrek, Unax-ek, erderazko edo euskerazko itzulpenik ba ote duan ala ez jakiten”. Eta apunte auek bidali nizkion Unax izenari buruz.

• UNAX. “Euskal izendegi bateratua”. Idazlea Urtzi Ihitza Sainz. Argitaldea Ena (Euskal Nortasun Elkartea). 1999, 198 or. Unax apirillaren 27a. Beste ezer ez du jartzen. Pentsatzen jarri naiz ea Unax santu euskaldun frantsesen bat ez ote dan. Ziur, ez; ez da orrelakorik.
• UNAX. “Enciclopedia general ilustrada del País Vasco”. Vol.XLVIII, pág.398. Unax nombre personal vasco ipintzen du. Liburu ortantxe ortxe bertan beste au; Unaya. Unaya apodo o apellido vasco del siglo XIV. Significado “el boyero”,. “el pastor”.
• UNAX. Euskaltzaindiak, 1996an egin zuen “ Nomenclator euskérico de nombres de pila” izeneko lehen zerrendako lan hartan azaltzen zaigun izen bat dugu Unax. (Euskal izenak. Mikel Hoyos. Lizarraga S.L. Lizarra (Nafarroa, 1998,182 or.).
• ARTEZ enpresaren mai-gañeko takoak 2004ko apirillaren 27an auxe jartzen du: “2004/ apirilak. 27/asteartea/. Monserrateko Andra Maria. Unax”. Seguruenik, artikulu onen asieran aipatu deten Urtzi Ihitza Sainz-en iztegia gogoan izanik, jarriko zuten egun ortan UNAX.

Azkue, R.Mª iztegia. Unax ez da ikusten iztegi ortan. Bai ordea, unai, unaigo, unaska.

On Emeterio Sorazu Ugartemendia antropologia erlijiosoan espezializatua da. 18 liburutik gora argitaratutako getariar onen iritzia ere eskuetan det. Apaiz jakintsu onen ustez, Unax Ipar Euskal Erriko euskal itza da eta “pozo de agua” edo “laguna” esan nai du. 2004.eko maiatzaren 19an bialdu nion eskea eta aste artan bertan, eskuz idatzirik, eman zidan bere iritzi txit estimatua. Milla esker, On Emeterio jauna.

Nerea, ikusten dezunez, Auñamendikoen ustez, UNAX boyero edo pastor izango litzake eta On Emeterio jaunaren esanetan, berriz, “pozo de gua” edo “laguna”. Unax-en itzulpena nai zenduan. Orratx bi ikuspuntu. Nik uste Unax “Unai” itzaren txikigarriak (TXO atzizkiak) sortu zuala. Ego Euskadin TXO atzizkiak amatxo, Josetxo, Ramontxo, aitatxo, Maritxu, Josetxu... sortzen dituan bezelaxe, Ipar Euskadin Unai-tik Unax etorri zan. Unai ori “TXO” atzizkiaren eragiñez Unax biurtu zan. (Ikus Euskal Gramatika osoa. Ilari Zubiri, 288. or.). Beraz, Unax euskeraz artzaitxo dala esango nuke eta erderaz pastorcillo.

Manex

Pello Sorarrain eta Mentxu (Mari Karmen) Agirrezabala nere illoben seme batek Manex du izena. Gizonezko izen berezi onekin, au da, Manex-ekin asi aurretik, itz arrunt oni berari (sustantibuari) buruz bi gauzatxo.

“En consecuencia, las gentes de Soule han creado el vocablo abstracto en cuestión para encuadrar dentro de una triste uniformidad a todos cuantos no sean ellos. Quien dice manex, dice no suletino, como provinciano significa no-parisino y extranjero no-francés” (Ser Vasco. Jean Haritschelhar.1986, pág.10). Eta gero beste au: “Los suletinos que llaman “manex” a los vascos de las provincias vecinas les pagan con la misma moneda, como atestigua este diálogo entre dos hombres de Aroue:

“ – Bazena jente Donaphaleuko merkatian?
“ – Jente güti, manex hoitarik parrasta bat”.
“ Había mucha gente en el mercado de Saint-Palais?
“ Poca gente, una caterva de “manex”. (Idem pág.110).

Manex itz arrunta (sustantibua) eta Manex itz berezia bi kontzeptu desberdiñak dira MANEX. Xuberotarrak Lapurdiko eta Behenaparreko euskaldunei ematen dieten izengoitia (Euskal hiztegi modernoa euskara – espainiera, espainiera - euskara 1976. Egilleak Xabier Kintana eta Joseba Tobar) MANEXINA. Sulekoak Lapurdiko eta Behenaparreko emakume euskaldunei ematen dieten izengoitia.(Ikus hiztegi modernoa).

“MANEX: Manez. Joanes. Iparraldeko izena. Zuberotarrek manexak deitzen dituzte Iparraldeko beste guztiok, benetako euskaldunak eurok bakarrik izango bailiran”.( Aipaturiko Euskal izendegi bateratua. Urtzi Ihitza Sainz. 1999, 151.or.).

Goazen orain Manex gizonezko itz berezi onen billa nere apunteetara. Ara.

• Aipaturiko gure tarteko Manex Sorarrain Agirrezabala Tolosan jaio zan. Data: 2000.eko abuztuaren 23a.
• Aita semea erroldatzera joan zanean, Tolosako errejistro Zibillean ez zion iñolako zailtasunik jarri bertako Idazkariak. Aita joan zan izena ematera eta normaltzat bezela artu zuten izena. Nere illobak berak esan zidan.Ustegabekorik ez zan izan Tolosan.
• Erderazko Manuel gizon izena euskeraz Imanol, Manu da. (Diccionario euskérico y nombres vascos. Jaime de Kerexeta. Bilbao 1977, pág.122).
  Manu egoaldean oso ezaguna degu, iparraldean Manu ori Manex da. Ipar aldean gure
  “-TXO” ori “-X” biurtzen dute. Manex orren euskerazko itzulpena ManuelTXO izango litzake eta erderazkoa, berriz, ManuelITO. (Ikus aipatutako Ilari Zubiri, 288. or).
• MANEX. Manex orren euskerazko itzulpena JOANES da eta ekainaren 24an ospatzen da bere jaia. Ganix, Joanes, Jean, Marez, Manez eta abar, oiek danak izen bat dira. MANEXINA (Juanita). (Ikus Gran diccionatrio de los nombre de Persona. Equipo de Expertos 2100. Editorial de VECCHI. pág. 213).
  ELHUYAR hiztegia. Euskara-gaztelania Castellano- vasco. Caja Laboral. Euskadiko Kutxa-ren laguntzaz. Elhuyar kultur elkartea. Usurbil. 1996. 429 orria. Oiek diotenez, Manex “hipocorístico de Joanes” omen da, au da, aurtxoen izen JOANES ori , baino laztanki,biozki, esanda. Ego Euskadin JuanTxo edo JuanTXU edo Juanito esango bagendu bezela. Erderaz Juanito, Juanillo.(Neskatilla eta leiotilla ere neska eta leio itzen diminutiboak dira). Arrastotik atera gabe, Ipar Euskadin Manex mutilla bada, eta Manexina neska balitz. JOANNIS/JUAN izenak aldaera asko izan ditu: IBAN, JOAN, JOANEX, JOANI, JOANKO, JOANTO, JOANTTO, JOHAN, JOHANE, JOHAÑE, JOHANEX, JOHANIKOT, JOHANOT, JOHANTXE, JON, JUNES, MANEZ, MAÑEZ”.

Bitartean ondo izan eta ariyo.